Otkrivanje istoka: Omer Hajjam

Predstavljam vam velikog persijskog pesnika i jednog od najvecih pesnika svih vremena, Omara Hajjama i suprostavljam ga zapadnim pesnicima i tvrdim da je Omar Hajjam veliki, da je Persija velika, da je istok veliki. „Potrebno je reći da je Hajjam, pre svega, bio matematičar, fizičar i astronom, pa tek onda pesnik. Njegovu raspravu o predestinaciji i slobodnoj volji, koja je sačuvana, godine 1855. na francuski jezik preveo je nemački prevodilac. Veći deo svojih spisa, Hajjam je napisao na arapskom, ondašnjem jeziku nauke, od kojih većina, nažalost, nije sačuvana, a među kojima su i dve metafizičke studije i uvod u prirodne nauke. Najznačajnije Hajjamovo delo je, ipak, kalendarski sistem zvani dželali, koji je uz pomoć saradnika sastavio 1074. godine. Stručnjaci smatraju da je njegov kalendar koji se i danas koristi u Iranu, bolji od zapadnjačkog gregorijanskog kalendara. Gledano merilima epohe kojoj je pripadao, Omer Hajjam i nije bio pesnik, budući da za sobom nije ostavio nikakav pesnički divan, niti je za života kao pesnik bio poznat. Ipak, danas postoje njegovi brojni stihovi ispevani u formi rubaije, koje su cenjene ne samo u Iranu, već i u celom svetu.

+ + +

Valja pomenuti i to da je za ispravno shvatanje Hajjamovih rubaija potrebno biti upućen u njegov način shvatanja sveta, vreme u kojem je živeo, kao i učenje islamskog gnosticizma, jer će bez toga naše shvatanje Hajjamove poezije biti nepotpuno.

+ + +

OMER HAJJAM I NJEGOVE RUBAIJE

Omer Hajjam rođen je u Nišapuru, u provinciji Horasan u severoistočnoj Persiji. Podaci o godini njegovog rođenja nisu sasvim pouzdani, ali se većina njegovih biografa slaže da je to bilo 1048. Umro je u rodnom gradu 1122. godine. Sahranjen je u vrtu, jer je tadašnje sveštenstvo zabranilo da se kao jeretik sahrani na muslimanskom groblju. Reč ”hajjam„ znači majstor za izradu šatora i najverovatnije se odnosi na zanat njegove porodice, jer sam Omer Hajjam bio je čuveni astronom, fizičar i matematičar. Humanističke i egzaktne nauke, posebno astronomiju, meteorologiju i geometriju, učio je u rodnom Nišapuru, potom u Balhu, koji je u to vreme bio značajan kulturni centar...

Njegovom reformom persijskog kalendara, na kojoj je radio na čelu grupe naučnika od 1074. do 1079. godine, otvorena je nova era (”Dželalova era„), prema nadimku sultana Melihsaha, Hajjamovog prijatelja, zaštitnika i mecene. Takođe je čuvena i njegova rasprava o algebri, koja je objavljena polovinom 19. veka u Francuskoj, a 1931. godine i u Americi. Kao fizičar, pisao je, između ostalog, i radove o specifičnoj težini zlata i srebra. Mada su egzaktne nauke bile njegova osnovna naučna preokupacija, Hajjam je, takođe, vladao tradicionalnim granama islamske filozofije i mogao je s jednakim autoritetom da govori o kur'anskoj egzegezi, kao i o delima velikih pesnika i mislilaca.

+ + +

1
Budi se! Jutro je u kotao noći
hitnulo kamen* do zvezda što će doći.
Lovac Istoka** stavlja zamku od svetla
i sultanov toranj u njenoj je omči.

5
Sa svojim ružama, Irem* nesta sa sveta,
i Džamšidov** vrč sa sedam neba
i planeta,
ali vino još uvek ima boju rubina
i vrt pored vode još uvek buja i cveta.

11
Pod zelenom granom sa korom hleba,
vinom i stihom – više mi ne treba –
sa tobom što sad u divljini pevaš
– i divljina postaje deo neba.

31
Iz utrobe Zemlje, kroz sedam kapija,
uspeh se i sedoh na sâm tron Saturna*.
Mnoge tad dileme na putu razreših,
al' ne šta je to Smrt i šta je Sudbina.

75
Kad među goste prođeš,
k'o međ' zvezdama,
travnom putanjom što je tvoja noga zna,
na mestu gde nekad ja samovah pijan,
okreni čašu – i iskapi je do dna!”

Ne želimo vise samo da slusamo o Bajronima, Bodlerima ili Edgar Alan Poima. Hoćemo slobodu od zapadnog nametanja njihove Bogoborne kulture. Ustanite Srbi i disite! Slobodno disite!